Euritmie: doorleefde, gevoelde en gerichte gebaren doen een appèl aan zelfgenezende kracht

Euritmie brengt mensen tot zichzelf, zeggen euritmietherapeuten. Wat houdt deze bewegingskunst in en welke effecten zijn merkbaar bij patiënten? Marieke Demon, euritmietherapeute in de Bernard Lievegoed Kliniek, en Alfred Busch, euritmietherapeut bij Arta, vertellen over hun werk.

Het was Rudolf Steiner, grondlegger van de antroposofie, die de basis legde voor de bewegings- en danskunst euritmie. In gebaren wordt zichtbaar gemaakt welke bewegingen er in taal en muziek leven. In de euritmietherapie, die hierop is gebaseerd, worden vaste groepen gebaren gebruikt om lichaamsgericht aan een speciaal ziektebeeld te werken, vandaar dat hieraan altijd een diagnose en verwijzing van een behandelend arts aan vooraf gaat.
De bedoeling van deze behandeling is het van binnenuit doorwerken van de eigen constitutie en daarmee appelleren aan de zelfgenezende kracht. Dit stimuleert tot innerlijke groei en versterking van het zelfbewustzijn, waardoor balans, harmonie en genezing van binnenuit kunnen ontstaan.

Ritme en structuur
Op de gesloten afdeling van de Lievegoed Kliniek vormt de wekelijkse groepseuritmie een vast onderdeel van het programma. Met zes tot tien deelnemers werkt Marieke Demon aan ritme, structuur en concentratie, zaken die voor mensen met psychiatrische problemen meestal moeilijk zijn. “We lopen bijvoorbeeld geometrische vormen. Dat vraagt aandacht en soms zie je iemand ter plekke helder worden. Of we geven ballen door in een bepaald ritme. Spelenderwijs wordt de adem dan vanzelf rustiger, dieper.”
In de individuele therapie gaat Marieke Demon in op wat deze ene persoon nodig heeft. “Hoe zit het met het evenwicht tussen de verschillende gebieden in het lichaam, vraag ik me dan af. Waar is de beweging niet in harmonie? Dan reik ik gebaren aan die juist op dat gebied inwerken.”

Wilsinzet
De individuele behandeling vindt twee keer per week plaats. Patiënten komen over het algemeen graag, omdat ze merken dat de euritmie hen goed doet. Marieke: “Ze vertellen dat ze rustiger worden of beter gaan ademhalen. Ze gaan hun voeten beter voelen, of een ander, soms beladen, lichaamsdeel. Dat laatste zie je vooral bij mensen die zichzelf beschadigen. Euritmie geeft de gebaren terug die bij het lichaam horen en dat is juist in deze mechanische tijd heel belangrijk. Bovendien vraagt euritmie wilsinzet, want je moet zelf iets doen met je ledematen.”

Omhulling
Alfred Busch geeft individuele euritmietherapie aan bewoners van De Witte Hull en AanZet, twee leefgemeenschappen van Arta. Hij vindt het vooral belangrijk dat zijn cliënten iets beleven aan euritmie, en dat kan voor iedereen anders zijn. “Bepaalde oefeningen brengen mensen die liefst meteen resultaat willen bereiken in een trager tempo. Andere oefeningen laten je contact maken met jezelf, met jouw plek in de omgeving. Bij veel bewoners is dit verstoord: ze houden altijd afstand van anderen, maar komen soms juist veel te dichtbij. Euritmie kan een grote steun zijn, heb ik gemerkt. Mensen ervaren het als ontspannend, omhullend, troostend. Het oefenen brengt hen tot zichzelf.”

Het huis van het lichaam beter bewoonbaar maken

Opvallend aan de antroposofische psychiatrische zorg is de grote rol die de zorg voor het lichaam speelt. Bij een rondgang door de kliniek vallen het grote houten bad en de massagetafel bij de fysiotherapeuten op en de geur van etherische oliën die er regelmatig in de lucht hangt. Naast de euritmietherapie, die in een volgend nummer uitgebreider aan de orde zal komen, vormen de antroposofische fysiotherapie en de uitwendige medicatie in de vorm van inwrijvingen, pakkingen, wikkels en baden een essentieel onderdeel van de behandeling.
Een gesprek met twee van de medewerkers die hiermee veel ervaring hebben.

Hans van Herwaarden, fysiotherapeut, zegt het zo: “In de normale ontwikkeling van een mens staat in de eerste jaren het fysieke voorop; hiermee leggen we de basis voor de geestelijke ontwikkeling. Eigenlijk doen we hetzelfde bij de patiënten die bij ons binnenkomen: door de beleving en bewustwording van het lichaam te versterken, activeren we het vermogen tot geestelijke verandering.”
Vanuit de antroposofische visie op gezondheid beschouwen we ziekte als een verstoring van de harmonie tussen geest, lichaam en ziel. Vandaar dat de lichamelijke conditie van elke patiënt onderdeel is van de beeldvorming om tot een diagnose te komen. De fysiotherapeut en de verpleegkundige ontmoeten iedere patiënt in de eerste dagen van de opname. “We letten dan bijvoorbeeld op: is iemand warm of koud, is de huid vochtig of droog, ademt iemand hoog of laag en hoe bewegelijk of vast is het lijf. In de multidisciplinaire bespreking van iedere nieuwe patiënt brengen wij deze observaties in en voeren we met elkaar de discussie die tot een gedeelde beeldvorming en behandelplan leidt “, zo vertelt verpleegkundige Petra van Rooijen.

Bij een flink deel van de patiënten vormt individuele fysiotherapie vervolgens een onderdeel van de behandeling; dat kan zijn in de vorm van bad therapie, massage of oefeningen. “Alles met als doel het lichaam in beweging te brengen, en via dat lichaam ook de geest. In die houten kuip geven we bijvoorbeeld depressieve patiënten een borstelbad. Je ziet iemand bij wie lichamelijk en geestelijk eigenlijk alles is stilgevallen, dan weer kleur en expressie op de wangen krijgen,” aldus van Herwaarden. “Ook een koortsbad, waarbij we het badwater geleidelijk van lichaamstemperatuur tot 40 graden opvoeren, kan bij mensen die zichzelf niet warm kunnen houden, het effect van koorts nabootsen, en daarmee iets doorbreken.”

De inwrijvingen, pakkingen en baden die de verpleegkundigen toepassen zijn een vorm van uitwendige medicatie met antroposofische middelen, en worden dus voorgeschreven door de arts. “Een mosterdbad voor de voeten en onderbenen helpt bijvoorbeeld fantastisch tegen hoofdpijn, of een gembercompres op de nierstreek geeft met haar zacht gloeiende warmte een ankerpunt voor onrustige gedachten,” vertelt Van Rooijen, gevraagd naar voorbeelden. Dergelijke behandelingen worden meestal in een serie van zeven, twee maal per week, toegepast. “Hoewel voor veel van onze patiënten fysieke nabijheid en aanraking in eerste instantie moeilijk is, zijn de meeste verwonderd over het effect van zulke simpele behandelingen. Men ervaart heel direct een verandering in lichaamsbeleving: als je voeten warm zijn horen ze echt bij je lichaam, na een massage voel je de huid als afgrenzing van het lichaam, en dat is een prettige sensatie. Ook voor ons als verpleegkundigen is het fijn om de beschikking te hebben over een uitgebreider medicamenteus repertoire, bijvoorbeeld een middel als een voetinwrijving met lavendelolie tegen slaapproblemen. De avonddienst is in onze kliniek voor verpleegkundigen dan ook een intensief dagdeel.”
Naast de toepassing binnen de kliniek worden inwrijvingen en compressen ook steeds vaker poliklinisch gegeven, en geleerd als vorm van zelfmedicatie in groepen binnen de deeltijd en polikliniek. Via een huiscursus voor nieuwe verpleegkundigen, en natuurlijk in de nascholing van de beroepsverenigingen voor antroposofische verpleegkundigen en therapeuten, worden de benodigde vaardigheden doorgegeven en op peil gehouden. “Het huis van het lichaam, dat goed verzorgd moet worden om het goed te kunnen bewonen, is een metafoor die de meeste van onze patiënten en ons als werkers sterk aanspreekt”, zo concluderen Hans en Petra. as